अक्षय तृतीयेला संपत्ती निर्मितीसाठी नवीन सुरुवातीचा सर्वात शुभ दिवस मानला जातो. पारंपारिकपणे, भारतीय या दिवशी सोने खरेदी करतात, ज्यामुळे समृद्धी आणि आर्थिक सुरक्षितता येते अशी त्यांची श्रद्धा असते. तथापि, आधुनिक गुंतवणूकदार म्युच्युअल फंड, गोल्ड ETF, सॉव्हरिन गोल्ड बाँड (SGB), गोल्ड-बॅक्ड मार्केट लिंक्ड डिबेंचर (MLD) आणि मल्टी-अॅसेट अलोकेशन फंड सारख्या इतर मार्गांचाही शोध घेतात.

२०२५ मध्ये सोन्याच्या किमती वाढल्या आहेत आणि म्युच्युअल फंड दीर्घकालीन वाढीची शक्यता देत आहेत, तर या अक्षय तृतीयेला कोणती गुंतवणूक चांगली राहील? सुज्ञ निर्णय घेण्यासाठी दोन्ही पर्यायांची तुलना करूया.

संपत्ती आणि समृद्धीसाठी विष्णु गायत्री मंत्र

ॐ नारायणाय विद्महे वासुदेवाय धीमहि तन्नो विष्णुः प्रचोदयात्

१. सोने: एक कालातीत गुंतवणूक

भारतातील सोन्याच्या किमतींचे अलीकडील ट्रेंड (२०२५)

• अल्पकालीन (गेल्या १० दिवस): चढ-उतार, २२ एप्रिलनंतर थोडी घट.
• मासिक (एप्रिल २०२५): एप्रिलच्या सुरुवातीपेक्षा वाढ.
• वार्षिक (२०२५ YTD): २२ कॅरेट सोन्याची किंमत १ जानेवारीला ₹७,१५०/ग्रॅम वरून आज ₹९,०१५/ग्रॅम पर्यंत वाढली — फक्त चार महिन्यांत ~२६% वाढ.

अक्षय तृतीयेला सोन्याचा विचार का करावा?

✅ सुरक्षित आश्रयस्थान: महागाई आणि आर्थिक अनिश्चिततेत चांगला परतावा. ✅ सांस्कृतिक महत्त्व: संपत्ती संचयासाठी शुभ मानले जाते. ✅ विविधीकरण: इक्विटीशी कमी संबंध असल्याने पोर्टफोलिओचा धोका कमी करते.

भौतिक सोन्याशिवाय आधुनिक गुंतवणुकीचे पर्याय

नॉन-रेसिडेंट इंडियन्स (NRI) साठी, भारतातील गुंतवणुकीचे कर परिणाम समजून घेणे गुंतागुंतीचे असू शकते - विशेषत: म्युच्युअल फंड मधून कॅपिटल गेन्स मिळाल्यास. इन्कम टॅक्स अॅपेलेट ट्रिब्यूनल (ITAT), मुंबई च्या अनुष्का संजय शहा या केसमध्ये घेतलेल्या निर्णयामुळे डबल टॅक्सेशन अवॉइडन्स अग्रीमेंट (DTAA) अंतर्गत कर सूट मागणाऱ्या NRI ला स्पष्टता आणि आराम मिळाला आहे.

जर तुम्ही NRI असाल आणि भारतीय म्युच्युअल फंड मधून कॅपिटल गेन्स मिळवत असाल, तर हा केस तुम्हाला लक्षणीय कर बचत करू शकतो. चला तपशीलवार समजून घेऊया.

ITAT निर्णयाचे मुख्य मुद्दे

✅ म्युच्युअल फंड युनिट्स ≠ शेअर्स - जर तुमच्या DTAA मध्ये कलम 13(5) सारखे कलम असेल तर म्युच्युअल फंड मधील गेन्स भारतात करपात्र नाहीत.
✅ भारत-सिंगापूर DTAA लागू - ट्रिब्यूनलने ठरवले की सिंगापूर (आणि समान करार असलेल्या देशांमधील) NRI हे सूट मागू शकतात.
✅ पूर्वनिर्णय महत्त्वाचे - न्यायालयांनी सातत्याने ठरवले आहे की म्युच्युअल फंड हे शेअर्स नाहीत, म्हणून DTAA NRI ला दुहेरी करपात्रता पासून संरक्षण देतात.

केस पार्श्वभूमी: अनुष्का शहा यांचा कर विवाद

अनुष्का शहा, एक सिंगापूर कर रहिवासी, यांनी मिळवले:

• डेब्ट फंड मधून अल्पकालीन भांडवली नफा (STCG): ₹88.75 लाख
• इक्विटी फंड मधून STCG: ₹46.91 लाख

त्यांनी भारत-सिंगापूर DTAA च्या कलम 13(5) अंतर्गत सूट मागितली, ज्यात म्हटले आहे:

“कोणत्याही मालमत्तेच्या हस्तांतरणातून मिळणारा नफा… फक्त त्या करारदेशात करपात्र असेल जिथे हस्तांतरणकर्ता रहिवासी आहे.”

तथापि, इन्कम टॅक्स विभाग यांनी युक्तिवाद केला की म्युच्युअल फंड भारतातील मालमत्तेत गुंतवणूक करतात, म्हणून नफा भारतात करपात्र असावा.

ITAT चा निर्णय: NRI साठी मोठा विजय

ट्रिब्यूनलने कर विभागाचा युक्तिवाद नाकारला, आणि ठरवले की:

1. म्युच्युअल फंड युनिट्स हे “शेअर्स” नाहीत भारतीय कायद्यानुसार (ते ट्रस्ट द्वारे जारी केले जातात, कंपन्यांद्वारे नाही).
2. DTAA चे कलम 13(5) लागू होते - म्हणजे नफा फक्त सिंगापूर मध्ये करपात्र, भारतात नाही.
3. पूर्वनिर्णयांनी याला पाठिंबा दिला - भारत-स्वित्झर्लंड आणि भारत-UAE करारांतर्गत सतीश राहेजा, K.E. फैजल यांसारख्या केसचा उल्लेख केला.

परिणाम: अनुष्का शहा यांचे ₹1.35 कोटी कॅपिटल गेन्स भारतात करमुक्त घोषित करण्यात आले.

भारतीय म्युच्युअल फंड मध्ये गुंतवणूक करणाऱ्या NRI साठी याचा अर्थ काय?

जर तुम्ही समान DTAA कलम असलेल्या देशात (उदा. UAE, स्वित्झर्लंड, USA, कॅनडा इ.) रहिवासी असाल, तर तुम्हाला म्युच्युअल फंड रिडेम्पशनवर भारतात कर भरावा लागणार नाही.

DTAA फायदे मिळवण्यासाठी चरणे:

1. तुमचा DTAA तपासा - कलम 13(5) सारखे कलम शोधा जे “इतर मालमत्ता” व्यापते.
2. रहिवासी पुरावा ठेवा - तुमच्या देशाचा कर निवासी प्रमाणपत्र (TRC) महत्त्वाचे.
3. योग्य रीतीने रिटर्न भरा - उत्पन्न जाहीर करा पण DTAA अंतर्गत सूट मागा.
4. तज्ञ सल्ला घ्या - कर कायदे गुंतागुंतीचे आहेत; CA किंवा कर सल्लागारांचा सल्ला घ्या.

NRI म्युच्युअल फंड कराबाबत सामान्य गैरसमज

❌ मिथक: “भारतीय म्युच्युअल फंड मधील सर्व कॅपिटल गेन्स भारतात करपात्र आहेत.”
✅ तथ्य: जर तुमच्या DTAA मध्ये अवशिष्ट कलम (जसे कलम 13(5)) असेल, तर नफा फक्त तुमच्या रहिवासी देशात करपात्र असेल.

❌ मिथक: “कर करारांतर्गत म्युच्युअल फंड हे शेअर्स समजले जातात.”
✅ तथ्य: भारतीय कायदा म्युच्युअल फंड (ट्रस्ट) आणि शेअर्स (कंपनी स्टॉक) मध्ये फरक करतो.

DTAA समजून घेणे: हे NRI ला दुहेरी करपात्रता पासून कसे संरक्षण देते

डबल टॅक्सेशन अवॉइडन्स अग्रीमेंट (DTAAs) हे भारत आणि इतर देशांमधील करार आहेत जे एकाच उत्पन्नावर दुहेरी कर आकारला जाऊ नये यासाठी आहेत. भारतात गुंतवणूक करणाऱ्या NRI साठी, DTAAs कॅपिटल गेन्स, लाभांश आणि व्याज उत्पन्नावरील कराचा भार कमी करण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावतात.

DTAA ची मुख्य वैशिष्ट्ये:

✔ दुहेरी कर टाळतो - उत्पन्न एकतर भारतात किंवा रहिवासी देशात करपात्र, जे अधिक फायदेशीर असेल.
✔ कमी TDS दर - FD, म्युच्युअल फंड आणि इतर गुंतवणुकीवर कमी TDS.
✔ कॅपिटल गेन्स संरक्षण - काही DTAAs (जसे भारत-सिंगापूर) म्युच्युअल फंड गेन्स रहिवासी देशात कर भरल्यास सूट देतात.

NRI कसे DTAA फायदे घेऊ शकतात?

1. तपासा की तुमच्या देशाचा भारताशी DTAA आहे का (उदा. USA, UAE, सिंगापूर, कॅनडा).
2. कर निवासी प्रमाणपत्र (TRC) सबमिट करा करार फायदे मिळवण्यासाठी.
3. दोन्ही देशांमध्ये ITR भरा (आवश्यक असल्यास) पण DTAA अंतर्गत सूट मागा.

उदाहरण: अनुष्का शहा केस मध्ये दाखवल्याप्रमाणे भारत-सिंगापूर DTAA कलम 13(5) ने भारतात कर भरण्यापासून वाचवले.

तज्ञ सल्ला: DTAA अंतर्गत कर ऑप्टिमाइझ करताना कायदेशीर पालनाची खात्री करण्यासाठी नेहमी कर तज्ञांचा सल्ला घ्या.

NRI साठी DTAA मार्गदर्शक: कोणत्या देशांमध्ये म्युच्युअल फंड गेन्सवर कर सूट आहे?

भारतातील म्युच्युअल फंड गुंतवणुकीवर वेगवेगळ्या देशांचे कर करार कसे परिणाम करतात हे समजून घेण्यासाठी, क्वांटम म्युच्युअल फंडने तपशीलवार DTAA संदर्भ सारणी तयार केली आहे. हे अनुष्का शहा केस (जिथे सिंगापूरच्या DTAA ने तिच्या कॅपिटल गेन्सवर सूट दिली) च्या विश्लेषणावर आधारित आहे आणि करार फायदे जागतिक स्तरावर कसे बदलतात हे दाखवते.

DTAA च्या द्रुत माहिती:

✅ भारतात करमुक्त: UAE, सिंगापूर, सौदी अरेबिया, कुवेत, जर्मनी
⚠️ भारतात करपात्र: USA, UK, ऑस्ट्रेलिया, हाँग काँग
🔀 कर क्रेडिट उपलब्ध: कॅनडा (परदेशी कर क्रेडिटद्वारे दुहेरी कर टाळा)